بررسی مقاله شناسایی مجلات جعلی یا Predatory journals در ۸ سوال

ژورنال‌های جعلی یا Predatory journals با شکل و شمایلی علمی ظاهر می‌شوند؛ اما فرآیند داوری معتبر ندارند و تنها به دنبال کسب درآمد از طریق هزینه‌های غیرشفاف یا پنهان هستند. این مورد می‌تواند اعتماد پژوهشگران ناآگاه را هدف گیرد، چون از برندهای معتبر سوءاستفاده می‌کنند تا ظاهری معتبر داشته باشند.

انتشار مقاله در این ژورنال‌ها نه تنها به اعتبار پژوهش کشور یا پژوهشگر آسیب می‌زند، بلکه باعث می‌شود یافته‌های علمی به درستی دیده یا مورد استناد قرار نگیرند. در مواردی، این مجلات حتی پس از انتشار محتوا را حذف می‌کنند یا سوءاستفاده‌ای اقتصادی از آن می‌نمایند.

در ادامه مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۵ با عنوان Predatory journals: what can we do to protect their prey در لنست به چاپ رسیده است و به تجربه دکتر هیماتراو باواسکار، پزشک هندی، در مواجهه با یک مجله متقلب می‌پردازد که باهم در ۸ سوال آن را بررسی خواهیم کرد. 

ژورنال‌های جعلی (Predatory Journals) چه هستند و چرا باید نگران آن‌ها باشیم؟

ژورنال‌های جعلی نهادهایی هستند که خود را به عنوان ژورنال‌های علمی معتبر معرفی می‌کنند تا از طریق انتشار مقالات با دریافت هزینه، سود مالی کسب کنند، در حالی که استانداردهای انتشارات علمی را رعایت نمی‌کنند. تعداد این ژورنال‌ها در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۵۰۰۰ تخمین زده شده است. این ژورنال‌ها خطرناک هستند زیرا نویسندگان، مؤسسات آکادمیک، ژورنال‌های معتبر، فرآیند انتشار علمی، خود علم و عموم مردم را به خطر می‌اندازند. آن‌ها می‌توانند به انتشار اطلاعات سلامتی بدون بررسی، ضعیف یا حتی جعلی کمک کنند.

ژورنال‌های جعلی چه شیوه‌های فریبنده‌ای را به کار می‌گیرند؟

این نهادها از روش‌های فریبنده‌ای استفاده می‌کنند که شامل درخواست تهاجمی برای ارسال مقاله، وعده زمان بازبینی بسیار سریع، و عدم شفافیت در مورد هزینه‌های ارسال، پردازش و حتی برداشت مقاله است. آن‌ها ممکن است ادعا کنند که از شیوه‌های ویرایشی و انتشاراتی مشروع پیروی می‌کنند، اما در واقع داوری همتا یا عملکردهایی مانند بایگانی محتوای ژورنال، مدیریت تضاد منافع، امکان تصحیح و پاسخ به سوالات نویسنده را به موقع انجام نمی‌دهند. در موارد جدی‌تر، مقالات "منتشر شده" هرگز ظاهر نمی‌شوند، با وجود اینکه نویسندگان هزینه‌های درخواستی را پرداخت کرده‌اند. آن‌ها همچنین ممکن است از نام‌ها و ویژگی‌های برند ژورنال‌هایی تقلید کنند که به خوبی شناخته شده‌اند و اطلاعات جعلی در مورد نمایه سازی و معیارهای استناد ارائه دهند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر افتادن در دام ژورنال‌های جعلی هستند؟

نویسندگانی که در ابتدای کار خود هستند، تجربه و راهنمایی کافی در انتخاب ژورنال ندارند و تحت فشار برای انتشار مقالات قرار دارند، به ویژه آسیب‌پذیر هستند. انتشار مقاله در یک ژورنال جعلی ممکن است عواقب مالی و حرفه‌ای داشته باشد که با توانایی آن‌ها در انتشار کارهایشان در ژورنال‌های معتبر تداخل پیدا کند. برای اعتبار مؤسسات نیز آسیب‌زا است زمانی که اساتید و دریافت‌کنندگان کمک‌هزینه آن‌ها قربانی این نهادها می‌شوند.

نویسندگان برای جلوگیری از انتشار در ژورنال‌های جعلی چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند؟

نویسندگان باید از وجود ژورنال‌های جعلی آگاه باشند و با ارزیابی صداقت ژورنال‌هایی که قصد انتشار در آن‌ها را دارند، از ارسال کارهایشان به آن‌ها خودداری کنند. جستجوی کمک از مربیان با تجربه، همکاران و کتابداران می‌تواند مفید باشد.

منابعی مانند توصیه‌های انجمن جهانی ویراستاران پزشکی (World Association of Medical Editors) و وب‌سایت ThinkCheckSubmit.org چک‌لیستی از ویژگی‌ها را ارائه می‌دهند که می‌تواند به نویسندگان در شناسایی ژورنال‌ها و ناشران معتبر کمک کند. همچنین، زمانی که نویسندگان در مورد مشروعیت یک ژورنال خاص نگرانی دارند، باید این نگرانی‌ها را با همکاران و مؤسسات خود به اشتراک بگذارند و ایمیل‌ها و URL‌های موجود در مکاتبات را به دقت بررسی کنند تا با ژورنال معتبر مطابقت داشته باشند.

مؤسسات و نهادهای تامین‌کننده مالی (Funders) چگونه می‌توانند به محافظت از محققان خود در برابر ژورنال‌های جعلی کمک کنند؟

مؤسسات آکادمیک و نهادهای تامین‌کننده مالی باید در کمک به اعضای خود برای اجتناب از ژورنال‌های جعلی سرمایه‌گذاری کنند. آن‌ها می‌توانند این کار را با در دسترس قرار دادن منابع ذکر شده از طریق کانال‌های سازمانی مانند مواد آموزشی، به ویژه برای افرادی که در ابتدای کار خود هستند، و بررسی منظم محل انتشار مقالات اساتید و دریافت‌کنندگان کمک‌هزینه انجام دهند.

کتابداران مؤسسات نقش مهمی در راهنمایی نویسندگان به ژورنال‌های معتبر دارند و باید نگرانی‌های خود را در مورد مشروعیت یک ژورنال با اعضای خود و کتابداران سایر مؤسسات به اشتراک بگذارند. همچنین، کمیته‌های ترفیع دانشگاهی باید نه تنها کمیت، بلکه کیفیت انتشارات و ژورنال‌هایی که در آن‌ها ظاهر می‌شوند را نیز در نظر بگیرند.

ویراستاران ژورنال‌ها و ناشران چه وظایفی در مقابله با ژورنال‌های جعلی دارند؟

ژورنال‌ها باید نویسندگان را از وجود ژورنال‌های جعلی و منابع مربوطه در اطلاعات خود برای نویسندگان و در هر برنامه "چگونه منتشر کنیم" آگاه کنند. اگر ویراستاران و ناشران از یک نهاد جعلی که از آن‌ها تقلید می‌کند، آگاه شوند، باید جامعه نویسندگان خود را با ارسال پیامی در وب‌سایت خود یا ارسال ایمیل به نویسندگان، داوران و اعضای هیئت تحریریه خود آگاه کنند. ویراستاران همچنین باید تشخیص دهند که نویسندگان ممکن است مقالاتی را از ژورنال‌های جعلی نقل قول کنند و باید در صورت نگرانی در مورد مشروعیت یک نقل قول، نویسندگان را آگاه سازند.

آیا لیست جامع و دقیقی از ژورنال‌های جعلی برای کمک به شناسایی آن‌ها وجود دارد؟

متاسفانه، هیچ لیست جامع و دقیقی از ژورنال‌های جعلی در حال حاضر در دسترس نیست. ایجاد چنین لیستی غیرعملی است زیرا نهادهای جدید به طور مداوم ظاهر و ناپدید می‌شوند. با این حال، راهنمایی از سازمان‌های مختلف برای کمک به شناسایی ویژگی‌های ژورنال‌های داوری همتا معتبر در دسترس است.

چرا اقدام قانونی علیه ناشران جعلی دشوار است؟

اقدام قانونی علیه این ناشران دشوار است زیرا ناشران جعلی اغلب نهادهای "شبح" هستند، شناسایی افراد تماس می‌تواند سخت باشد و عدم پاسخگویی به ارتباطات رایج است. با این حال، ناشران همچنان باید نامه‌های "دستور توقف و خودداری" (cease and desist letters) را صادر کنند، زیرا این اقدامات می‌توانند رفتارهای جعلی مداوم را مهار کنند، حتی اگر پاسخی دریافت نشود.

توصیه‌های پایانی

• تحقیق پیش از ارسال: پیش از ارسال مقاله، درباره مجله تحقیق کنید و از منابع معتبر برای بررسی آن استفاده کنید.

• مراقب ایمیل‌های ناخواسته باشید: به ایمیل‌های دعوت به ارسال مقاله یا داوری که از مجلات ناشناخته می‌آیند، با دقت نگاه کنید.

• از منابع معتبر استفاده کنید: برای ارزیابی مجلات، به پایگاه‌های داده معتبر و فهرست‌های شناخته‌شده مراجعه کنید.

جهت شنیدن تحلیل این مقاله به صورت پادکست می‌توانید به کانال Research Frontline زیر مجموعه گروه آموزشی پژوهشی علمی‌نو مراجعه کنید.